hát ở minnesota
(hát ở Mennesota)
Những gì tưởng đã mất từ lâu rồi, bỗng hôm nay hình như đang trở lại. Sự tranh luận sôi nổi về giá trị của ca khúc, của bài thơ, sự thực dụng hay không thực dụng của âm nhạc cổ điển, nghe nhạc bằng cảm giác hay bằng ý thức, vân vân và vân vân... Ngồi yên lặng trong một góc phòng, tôi đang hưởng thụ cái không khí quen thuộc này của hơn bốn năm về trước, ngày Sàigòn chưa thất thủ. Ôi! Biết bao nhiêu điều để nói về những đứa con đẻ của tư tưởng chúng ta. Thi ca, hội họa, âm nhạc, người ta đã gây dựng nó bởi những đêm trắng, những đau đớn, những dằn vặt của từng mảnh đời với biết bao là nặng nhọc và người ta đã đem đốt nó từng núi, không để làm gì cả, ngay cả việc để nấu một nồi cơm. Sự thay thế một văn chương này bằng một văn chương khác, một hội họa này bằng một hội họa khác, một âm nhạc này bằng một âm nhạc khác, đó là ngón nghề của những tay chính trị gia chuyên nghiệp, những con người không hiểu biết điều gì khác ngoài việc săn đuổi theo quyền hành bằng những thủ đoạn và sự dối trá. Tôi đã hiểu loại văn chương phục vụ cho cây súng có những giá trị ngu xuẩn nào và sự hữu hiệu của nó ra sao. Giờ đây, tôi đang nghe loại văn chương phục vụ cho con người, cho nghệ thuật như đã từng nghe và đã từng thấy nó bị đốt cháy như thế nào. Chúng ta có thể làm được gì, khi mọi sự đã bắt đầu từ quá lâu rồi, con người đã sống và đã chết hàng ngàn năm nay với nghi vấn vẫn còn mãi mãi là những nghi vấn; chúng ta có thể làm được gì với những suy nghĩ của chúng ta, bởi vì cuộc đời không phải là những gì đã suy nghĩ về nó, cuộc đời chính là sống, sống chính là cuộc đời. Sự sảng khoái của một ngụm rượu làm mềm môi ta hôm nay, không thể trở lại y như thế vào ngày mai, ngày mai là một sự sảng khoái khác của một ngụm rượu khác, và mỗi khoảnh khắc cuộc đời đều chỉ đến với ta một lần, một lần duy nhất thôi. Sự tìm kiếm lại một cảm giác cũ là một việc làm vô vọng, chúng ta biết thế và đầu muốn chúng ta cũng không thể làm điều gì khác hơn là những điều chúng ta vẫn làm, tìm lại những cảm giác đã mất, những cảm giác mà chúng ta hy vọng nhờ đó sẽ có được đội điều hành phúc. Đó chính là sự bất hạnh của ta. Đó chính là sự quẩn quanh của văn chương, nghệ thuật.
Minnesota với cái lạnh thấu xương của nó, với những con đường dốc nhẹ nhàng, với những cụm tuyết đầu tiên tôi được nhìn thấy trong đời, với cái ấm áp của tình người, với sự cởi mở của những tâm hồn nghệ sĩ. Tất cả đã cho tôi cái cảm giác như đang sống trong cái không khí rất thơ mộng của Âu châu vào cuối thế kỷ thứ 19, cái không khí mà tôi đã đọc được đâu đó ngày còn cắp sách đến trường, tôi nghĩ đến một Chopin, một Liszt, một George Sand, một Wagner, một góc nhà thờ cổ kính nào đó, những tấm áo choàng, những cỗ xe ngựa và những âm thanh rộn ràng thoát ra từ một cây dương cầm tuyệt hảo. Ôi! Những bông hoa của thời niên thiếu, chúng ta đã để nó tàn héo từ bao giờ?
- Chúng ta phải nói, phải viết cái gì? Nhà văn M.T. đã đặt câu hỏi đó như một sự gợi ý cho mọi người – chúng tôi đang bàn thảo chương trình cho buổi trình diễn ngày mai – Dĩ nhiên đó là những gì mình muốn hát, không phải là những gì khán giả muốn nghe – Một câu trả lời - Người trình diễn đã hiểu quá rõ những gì mình muốn hát, còn khán giả, khán giả muốn nghe gì? Đó là một câu hỏi rất phức tạp, có rất nhiều câu trả lời cho câu hỏi đó. Nếu tôi ra đi từ năm 1975, tôi sẽ muốn nghe lại những gì đã được nghe khi còn sống tại Sàigòn để được sống lại hạnh phúc đã mất đi. Nếu tôi là người mới đi sau này, tôi muốn nghe những gì trình bày được sự thống khổ đang xảy ra nơi quê nhà để tôi có thể yên tâm với sự lựa chọn của mình. Nếu, nếu và nếu... những cái nếu đó là những câu trả lời cho câu hỏi: Những khán giả của chúng ta muốn gì? Còn đối với người trình diễn, hắn chỉ có một câu trả lời thôi - hắn chỉ có thể hát những gì hắn đã viết – có những điều hắn đã viết từ lâu rồi và có những điều hắn mới viết, có những điều hắn muốn quên đi, và có những điều hắn muốn được nhớ đến, hắn không có sự lựa chọn tùy thuộc vào khán giả của mình, vì thế hắn hãy cứ hát những gì hắn muốn hát.
Bao nhiêu mùa Đông. Bao nhiêu mùa Xuân
Bao nhiêu mùa Thu. Bao nhiêu mùa Hạ.
Đã đi qua đời ta
Bao nhiêu niềm vui. Bao nhiêu nỗi buồn
Bao nhiêu lo âu. Bao nhiêu hân hoan
Đã đi qua tim ta.(1).
Anh Cung Tiến thân mến, tôi nhớ biết bao, lần đầu tiên chúng ta gặp nhau trong một buổi họp mặt văn nghệ tại Sàigòn, anh đã cho chúng tôi những lời khích lệ nồng nhiệt. Anh, một người mà tôi rất ngưỡng mộ, người đã đem đến cho tôi những xúc cảm tuyệt vời qua những bài hát của anh, anh cũng là người nhiệt tình giới thiệu chúng tôi với giới văn nghệ của Sàigòn trước đây. Thật hết sức hạnh phúc cho tôi được gặp lại anh nơi đây, trên cái vùng đất xinh đẹp và lạnh lẽo này của trái đất, lại được cùng hát với anh trong đêm nay. Sau biết bao nhiêu biến đổi, cuộc đời vẫn còn dành cho chúng ta những phút ấm lòng. Phải thế không anh?
Hãy thử hỏi lại, ta còn lại gì
trong trí nhớ nhỏ nhoi là một bầu trời xanh,
là mối tình lành hay nhẹ nhàng nuối tiếc
Hãy thử hỏi lại, ta còn lại gì
trong trí nhớ nhỏ nhoi là cơn mưa đầu mùa,
là câu hát vu vơ hay một giây tuyệt vọng. (2)
Trong thời kỳ “đốt sách” của Cộng sản ở Sàigòn, hai trong những cuốn sách tôi vẫn tìm cách giấu giếm để giữ lại, đó là cuốn “Những Người Không Chịu Chết” của nhà văn Vũ Khắc Khoan; tôi yêu tác phẩm “Những Người Không Chịu Chết” vô cùng, và tôi đã từng hết sức xúc cảm khi viết nhạc để cho tác phẩm đó khi nó được trình diễn trên ti vi ở Sàigòn trước đây. Cuốn “Ngộ Nhận” với lời đề tặng của tác giả, vẫn là một kỷ vật rất quý giá của tôi, tôi ao ước được làm một điều gì đó cho tác phẩm này mà chưa làm được, điều này vẫn là niềm ray rứt cho riêng tôi. Hôm nay được đứng trên cùng một sân khấu với ông, trong cái không khí đầy tình người này, tôi hết sức xúc động; tôi bỗng nhớ viện đại học Đàlạt, nhớ cái sân khấu nhỏ bé của giảng đường Spellman và nhớ cũng biết bao nhiêu cái giọng trầm ấm của ông trong vở kịch “Những Người Không Chịu Chết”.
Đừng hỏi tại sao chim kia lại hót
dù bị nhốt trong lồng hay giữa trời lồng lộng
vì ngoài tiếng hót, ôi chim còn lại gì
ngoài tiếng hót mong manh (3)
Xin cảm ơn chị Elvie và người bạn của chị, đó là hai người đã nổi da gà trong hội trường đêm nay, chị đã nói với chúng tôi như thế, đồng thời cũng là những người ngoại quốc đã nhận ra được chúng tôi hát sai một chỗ trong một bài hát của chúng tôi, ngoài hai chị ra, không ai đã thấy chúng tôi hát sai chỗ đó. Xin cảm ơn sự chú tâm đó của hai chị, điều đó đã chứng tỏ lòng yêu mến mà các chị đã dành cho chúng tôi. - Tôi cũng xin cảm ơn anh Nguyễn Cao Đàm, anh Vũ Quang, anh Việt, anh Dũng và tất cả những sinh viên trong ban tổ chức đêm đó đã cho chúng tôi có cơ hội hâm nóng lại niềm ao ước được đứng trước khán giả của mình mà trong suốt bốn năm qua chẳng bao giờ chúng tôi còn nghĩ đến.
Tôi đang làm một con chim giữa đời
cất tiếng hát để đánh thức bình minh
những tiếng hát ngắn một giây đồng hồ
nhưng dài bằng thế kỷ
Tôi đang làm một con chim giữa đời
cất tiếng hát để đánh thức con tim
những tiếng hát ngắn một giây đồng hồ
nhưng bằng cả cuộc đời (4)
Xin cản ơn hai ngàn người bạn của chúng tôi trong hội trường đêm đó, có người đã cười, có người đã khóc, có người đã im lặng, và có người đã thở dài. Chúng ta đang sống cho ai giữa cuộc đời đầy bất ngờ này? Ngày hôm nay được gặp nhau để được nghe đối điều tưởng đã ngủ yên trong đáy lòng mình hay tưởng sẽ không bao giờ còn có lời đáp lại cho tiếng kêu gọi lẻ loi của nó, điều đó không phải là đã quá đủ cho tất cả chúng ta hay sao?
Ôi! Cái lạnh gay gắt của Minnesota, có phải nhờ nó mà chúng ta đã rất gần gũi với nhau hôm nay, hay là vì cái gay gắt của cuộc đời, của chiến tranh, của thù hận, của tham vọng, của chia phôi, của những bất trắc đầy rẫy trong cuộc sống đã xô đẩy chúng ta về một phía, phía của sự thông cảm, của tình thương, của sự gắn bó cùng nhau trên vùng đất xa lạ đang trở thành quen thuộc này?
(1) (2) (3) (4): Bài “Cát Tiếng Hát Giữa Đời” trong tập: “Con Người: Một Sinh Vật Nhân Tạo?”
(hát ở Mennesota)
Những gì tưởng đã mất từ lâu rồi, bỗng hôm nay hình như đang trở lại. Sự tranh luận sôi nổi về giá trị của ca khúc, của bài thơ, sự thực dụng hay không thực dụng của âm nhạc cổ điển, nghe nhạc bằng cảm giác hay bằng ý thức, vân vân và vân vân... Ngồi yên lặng trong một góc phòng, tôi đang hưởng thụ cái không khí quen thuộc này của hơn bốn năm về trước, ngày Sàigòn chưa thất thủ. Ôi! Biết bao nhiêu điều để nói về những đứa con đẻ của tư tưởng chúng ta. Thi ca, hội họa, âm nhạc, người ta đã gây dựng nó bởi những đêm trắng, những đau đớn, những dằn vặt của từng mảnh đời với biết bao là nặng nhọc và người ta đã đem đốt nó từng núi, không để làm gì cả, ngay cả việc để nấu một nồi cơm. Sự thay thế một văn chương này bằng một văn chương khác, một hội họa này bằng một hội họa khác, một âm nhạc này bằng một âm nhạc khác, đó là ngón nghề của những tay chính trị gia chuyên nghiệp, những con người không hiểu biết điều gì khác ngoài việc săn đuổi theo quyền hành bằng những thủ đoạn và sự dối trá. Tôi đã hiểu loại văn chương phục vụ cho cây súng có những giá trị ngu xuẩn nào và sự hữu hiệu của nó ra sao. Giờ đây, tôi đang nghe loại văn chương phục vụ cho con người, cho nghệ thuật như đã từng nghe và đã từng thấy nó bị đốt cháy như thế nào. Chúng ta có thể làm được gì, khi mọi sự đã bắt đầu từ quá lâu rồi, con người đã sống và đã chết hàng ngàn năm nay với nghi vấn vẫn còn mãi mãi là những nghi vấn; chúng ta có thể làm được gì với những suy nghĩ của chúng ta, bởi vì cuộc đời không phải là những gì đã suy nghĩ về nó, cuộc đời chính là sống, sống chính là cuộc đời. Sự sảng khoái của một ngụm rượu làm mềm môi ta hôm nay, không thể trở lại y như thế vào ngày mai, ngày mai là một sự sảng khoái khác của một ngụm rượu khác, và mỗi khoảnh khắc cuộc đời đều chỉ đến với ta một lần, một lần duy nhất thôi. Sự tìm kiếm lại một cảm giác cũ là một việc làm vô vọng, chúng ta biết thế và đầu muốn chúng ta cũng không thể làm điều gì khác hơn là những điều chúng ta vẫn làm, tìm lại những cảm giác đã mất, những cảm giác mà chúng ta hy vọng nhờ đó sẽ có được đội điều hành phúc. Đó chính là sự bất hạnh của ta. Đó chính là sự quẩn quanh của văn chương, nghệ thuật.
Minnesota với cái lạnh thấu xương của nó, với những con đường dốc nhẹ nhàng, với những cụm tuyết đầu tiên tôi được nhìn thấy trong đời, với cái ấm áp của tình người, với sự cởi mở của những tâm hồn nghệ sĩ. Tất cả đã cho tôi cái cảm giác như đang sống trong cái không khí rất thơ mộng của Âu châu vào cuối thế kỷ thứ 19, cái không khí mà tôi đã đọc được đâu đó ngày còn cắp sách đến trường, tôi nghĩ đến một Chopin, một Liszt, một George Sand, một Wagner, một góc nhà thờ cổ kính nào đó, những tấm áo choàng, những cỗ xe ngựa và những âm thanh rộn ràng thoát ra từ một cây dương cầm tuyệt hảo. Ôi! Những bông hoa của thời niên thiếu, chúng ta đã để nó tàn héo từ bao giờ?
- Chúng ta phải nói, phải viết cái gì? Nhà văn M.T. đã đặt câu hỏi đó như một sự gợi ý cho mọi người – chúng tôi đang bàn thảo chương trình cho buổi trình diễn ngày mai – Dĩ nhiên đó là những gì mình muốn hát, không phải là những gì khán giả muốn nghe – Một câu trả lời - Người trình diễn đã hiểu quá rõ những gì mình muốn hát, còn khán giả, khán giả muốn nghe gì? Đó là một câu hỏi rất phức tạp, có rất nhiều câu trả lời cho câu hỏi đó. Nếu tôi ra đi từ năm 1975, tôi sẽ muốn nghe lại những gì đã được nghe khi còn sống tại Sàigòn để được sống lại hạnh phúc đã mất đi. Nếu tôi là người mới đi sau này, tôi muốn nghe những gì trình bày được sự thống khổ đang xảy ra nơi quê nhà để tôi có thể yên tâm với sự lựa chọn của mình. Nếu, nếu và nếu... những cái nếu đó là những câu trả lời cho câu hỏi: Những khán giả của chúng ta muốn gì? Còn đối với người trình diễn, hắn chỉ có một câu trả lời thôi - hắn chỉ có thể hát những gì hắn đã viết – có những điều hắn đã viết từ lâu rồi và có những điều hắn mới viết, có những điều hắn muốn quên đi, và có những điều hắn muốn được nhớ đến, hắn không có sự lựa chọn tùy thuộc vào khán giả của mình, vì thế hắn hãy cứ hát những gì hắn muốn hát.
Bao nhiêu mùa Đông. Bao nhiêu mùa Xuân
Bao nhiêu mùa Thu. Bao nhiêu mùa Hạ.
Đã đi qua đời ta
Bao nhiêu niềm vui. Bao nhiêu nỗi buồn
Bao nhiêu lo âu. Bao nhiêu hân hoan
Đã đi qua tim ta.(1).
Anh Cung Tiến thân mến, tôi nhớ biết bao, lần đầu tiên chúng ta gặp nhau trong một buổi họp mặt văn nghệ tại Sàigòn, anh đã cho chúng tôi những lời khích lệ nồng nhiệt. Anh, một người mà tôi rất ngưỡng mộ, người đã đem đến cho tôi những xúc cảm tuyệt vời qua những bài hát của anh, anh cũng là người nhiệt tình giới thiệu chúng tôi với giới văn nghệ của Sàigòn trước đây. Thật hết sức hạnh phúc cho tôi được gặp lại anh nơi đây, trên cái vùng đất xinh đẹp và lạnh lẽo này của trái đất, lại được cùng hát với anh trong đêm nay. Sau biết bao nhiêu biến đổi, cuộc đời vẫn còn dành cho chúng ta những phút ấm lòng. Phải thế không anh?
Hãy thử hỏi lại, ta còn lại gì
trong trí nhớ nhỏ nhoi là một bầu trời xanh,
là mối tình lành hay nhẹ nhàng nuối tiếc
Hãy thử hỏi lại, ta còn lại gì
trong trí nhớ nhỏ nhoi là cơn mưa đầu mùa,
là câu hát vu vơ hay một giây tuyệt vọng. (2)
Trong thời kỳ “đốt sách” của Cộng sản ở Sàigòn, hai trong những cuốn sách tôi vẫn tìm cách giấu giếm để giữ lại, đó là cuốn “Những Người Không Chịu Chết” của nhà văn Vũ Khắc Khoan; tôi yêu tác phẩm “Những Người Không Chịu Chết” vô cùng, và tôi đã từng hết sức xúc cảm khi viết nhạc để cho tác phẩm đó khi nó được trình diễn trên ti vi ở Sàigòn trước đây. Cuốn “Ngộ Nhận” với lời đề tặng của tác giả, vẫn là một kỷ vật rất quý giá của tôi, tôi ao ước được làm một điều gì đó cho tác phẩm này mà chưa làm được, điều này vẫn là niềm ray rứt cho riêng tôi. Hôm nay được đứng trên cùng một sân khấu với ông, trong cái không khí đầy tình người này, tôi hết sức xúc động; tôi bỗng nhớ viện đại học Đàlạt, nhớ cái sân khấu nhỏ bé của giảng đường Spellman và nhớ cũng biết bao nhiêu cái giọng trầm ấm của ông trong vở kịch “Những Người Không Chịu Chết”.
Đừng hỏi tại sao chim kia lại hót
dù bị nhốt trong lồng hay giữa trời lồng lộng
vì ngoài tiếng hót, ôi chim còn lại gì
ngoài tiếng hót mong manh (3)
Xin cảm ơn chị Elvie và người bạn của chị, đó là hai người đã nổi da gà trong hội trường đêm nay, chị đã nói với chúng tôi như thế, đồng thời cũng là những người ngoại quốc đã nhận ra được chúng tôi hát sai một chỗ trong một bài hát của chúng tôi, ngoài hai chị ra, không ai đã thấy chúng tôi hát sai chỗ đó. Xin cảm ơn sự chú tâm đó của hai chị, điều đó đã chứng tỏ lòng yêu mến mà các chị đã dành cho chúng tôi. - Tôi cũng xin cảm ơn anh Nguyễn Cao Đàm, anh Vũ Quang, anh Việt, anh Dũng và tất cả những sinh viên trong ban tổ chức đêm đó đã cho chúng tôi có cơ hội hâm nóng lại niềm ao ước được đứng trước khán giả của mình mà trong suốt bốn năm qua chẳng bao giờ chúng tôi còn nghĩ đến.
Tôi đang làm một con chim giữa đời
cất tiếng hát để đánh thức bình minh
những tiếng hát ngắn một giây đồng hồ
nhưng dài bằng thế kỷ
Tôi đang làm một con chim giữa đời
cất tiếng hát để đánh thức con tim
những tiếng hát ngắn một giây đồng hồ
nhưng bằng cả cuộc đời (4)
Xin cản ơn hai ngàn người bạn của chúng tôi trong hội trường đêm đó, có người đã cười, có người đã khóc, có người đã im lặng, và có người đã thở dài. Chúng ta đang sống cho ai giữa cuộc đời đầy bất ngờ này? Ngày hôm nay được gặp nhau để được nghe đối điều tưởng đã ngủ yên trong đáy lòng mình hay tưởng sẽ không bao giờ còn có lời đáp lại cho tiếng kêu gọi lẻ loi của nó, điều đó không phải là đã quá đủ cho tất cả chúng ta hay sao?
Ôi! Cái lạnh gay gắt của Minnesota, có phải nhờ nó mà chúng ta đã rất gần gũi với nhau hôm nay, hay là vì cái gay gắt của cuộc đời, của chiến tranh, của thù hận, của tham vọng, của chia phôi, của những bất trắc đầy rẫy trong cuộc sống đã xô đẩy chúng ta về một phía, phía của sự thông cảm, của tình thương, của sự gắn bó cùng nhau trên vùng đất xa lạ đang trở thành quen thuộc này?
(1) (2) (3) (4): Bài “Cát Tiếng Hát Giữa Đời” trong tập: “Con Người: Một Sinh Vật Nhân Tạo?”
